Poremećaji ishrane
Poremećaji ishrane predstavljaju jedan od ozbiljnih zdravstvenih i psiholoških problema koji naročito pogađaju adolescentkinje, pa kao takvi zahtevaju stručnu pomoć.
Poremećaji ishrane su karakteristični po trajnim, velikim poremećajima u okviru ishrane. Poremećaji uzimanja hrane poput anoreksije i bulimije pogađaju oko 3% adolescentske populacije, dok se držanje dijete i opsesije vezane uz hranu javljaju u svim starosnim uzrastima.
Uopšteno govoreći, poremećaji ishrane karakteriše preterana zabrinutost i usmerenost pojedinca na kontrolu oblika i težine tijela, a popraćena je neprimerenim, neredovnim ili haotičnim unosom hrane. Uz gojaznost, anoreksija i bulimija predstavljaju najpoznatije poremećaje ishrane današnjice.
NEZDRAVE ŽIVOTNE NAVIKE, RESTRIKTIVNE DIJETE I PREJEDANJE PREDSTAVLJAJU VELIKI PROBLEM DANAŠNJE ŽENSKE ADOLESCENTNE POPULACIJE.
Anoreksija i bulimija nervoza javljaju se u starosnom periodu između 12 i 25 godina. Anoreksija je nešto učestalija u ranijem periodu (od 14. do 17. godine), dok se bulimija u proseku javlja oko 18. godine života. Danas poremećaji ishrane pogađaju devojke u sve ranijoj životnoj dobi (na početku puberteta), te je zato izuzetno važno sa prevencijom početi što ranije, npr. u okviru efikasnih interventnih programa namijenjenih primeni u školi, i sl.
DANAS SU DEVOJKE VRLO SVESNE IZGLEDA SVOG TELA I SVOJE TELESNE TEŽINE. IZ TIH RAZLOGA, NAMERNO ULAŽU VELIKE NAPORE KAKO BI OBLIKOVALE SVOJE TELO, ČESTO KROZ VRLO RIGOROZNE RESTRIKTIVNE DIJETE. DANAS SU OVAKVI STAVOVI I PONAŠANJA VRLO RAŠIRENI I OBIČNO SE NAZIVAJU “KULTOM MRŠAVOSTI”.
Prema podacima jednog istraživanja sprovedenog u Hrvatskoj, 50% devojaka i 19% mladića u srednjoj školi sprovodi neku vrstu dijete. Čak 49% veruje da bi njihova telesna težina morala biti manje od trenutne. Takođe, utvrđeno je da već u osnovnoj školi 8% devojčica u dobi od 11 godina drži dijetu, dok se taj procenat penje na 29 u dobi od 14 godina.
Postoje značajne polne razlike u poimanju slike svog tela. Adolescentkinje imaju drugačiju sliku o sopstvenom telu. One češće razmišljaju i procenjuju svoje telo te izražavaju negativnije emocije o pojedinim njegovim delovima (npr.bokovima, licu…).
MEDIJI, REKLAMIRAJUĆI MRŠAVO ŽENSKO TELO KAO JEDINO LEPO I PRIHVATLJIVO, NE OLAKŠAVAJU SITUACIJU. POHVALNO JE ŠTO SU POSLEDNJIH GODINA U TOKU KAMPANJE VEZANE ZA POPULARIZACIJU LEPOTE „PUNIJEG“ ŽENSKOG TELA.
Ukoliko uzmemo u obzir sve ranije navedeno, nije iznenađujuće što današnje adolescentkinje svoju vrednost baziraju na svom fizičkom izgledu, tj. što smatraju da vrede onoliko koliko su privlačne, odnosno mršave i lepe. Nizak stepen samopoštovanja je, između ostalog, rizični faktor za nastanak poremećaja ishrane. Sa druge strane, visoko samopoštovanje predstavlja zaštitni faktor u prevenciji poremećaja ishrane.
Reč “anoreksija” je grčkog porekla , a odnosi se na nedostatak apetita, izbegavanje i osećanje gnušanja prema hrani . Naziv anoreksija označava težak gubitak apetita, dok nervoza ukazuje da su razlozi za to emocionalne prirode. Anoreksične osobe odbijaju jesti dovoljno da bi održale minimalnu telesnu težinu, a intenzivno se boje da će postati gojazne.
Kod obolelih od anoreksije opsednutost strahom od debljanja je toliko jaka, da se osoba boji hrane ili jela, koje doživljava lošima i opasnim po njenu težinu. Anoreksiji su pretežno podložne mlade devojke u dobi od 14 do 25 godina. Anoreksija koja se javlja kod muškaraca se naziva manoreksija i znatno je ređa pojava. Anoreksija najčešće počinje intenzivnom preokupacijom telom i željom za postizanjem vitkosti, suzdržavanjem od hrane i dijetama.
GUBITAK TEŽINE OD 25% ISPOD MINIMALNE ZA UZRAST I VISINU OZNAČAVA SE KAO ANOREKSIJA.
Rezultati dugogodišnjeg praćenja pacijentkinja sa anoreksijom nervozom su upozoravajući. Neka američka istraživanja pokazuju da čak 14% anoreksičnih pacijenata završava letalno, bilo zbog posljedica izgladnjivanja, bilo zbog samoubistva.
Amenoreja (izostanak redovnih menstrualnih ciklusa) je obeležje karakteristično za anoreksiju. Pored ovih, značajne su i druge fiziološke promene poput suve koža koja lako popuca, nežno polegnute dlačice na licu i vratu, snižena telesna temperatura, krhki i lomljivi nokti ruku, žućkasti ton kože, usporeno srčani puls , opstipacija, kao i slabost u mišićima.
Bulimija (grč. bulimia) označava proždrljivost. Mnoge osobe sa bulimijom su u prošlosti imali anoreksiju ili probleme sa prekomernim kilogramima. Poremećaj se odražava u “proždiranju” ogromnih količina hrane i kompenzacijskom purgativnom (povraćanje, laksativi i diuretici) ili nepurgativnom (suzdržavanje od unosa hrane ili preterana fizička aktivnost) ponašanju.
Samoizazvanim povraćanjem služi se najveći broj bulimičnih osoba (80-90%). Povraćanje smanjuje fizičku nelagodnost izazvanu unošenjem prekomerne količine hrane i umanjuje anksioznost koju izaziva pomisao na debljanje.
Strah od debljanja omogućuje razlikovanje bulimičara od “normalnih” pojedinaca. Velika sličnost sa anoreksijom je u patološkom doživljavanju tela, nezadovoljstvu njime i sklonosti da preterani naglasak na oblik tela i njegovu težinu bude glavna odrednica po kojoj se osoba vrednuje.
Za razliku od anoreksične osobe, osoba s bulimijom nije uvijek abnormalno mršava. Dolazi i do fizioloških posledica (posebno ako se pražnjenje obavlja povraćanjem) kao što su: upale grla i ždrela, otečene pljuvačne žlezde, razaranje zubnog enamela kiselim sadržajem koji je povraćen, zatim oštećenje crijevnih zidova , nutritivni deficiti i dehidracija . Moguća je i pojava nepravilnog menstrualnog ciklusa. To, nažalost, nisu jedine medicinske komplikacije koje se mogu javiti, a karakteristično je da one ostaju neotkrivene duže vreme, jer bulimična osoba često zbog nelagode nikome ne otkriva svoje probleme ishrane, dok njen spoljni izgled, za razliku od anoreksije, ostaje i dalje neupadljiv.
Veoma je važno da roditelji adolescentkinja prate ponašanje i promene kod telesne težine, kako bi bili u stanju da prepoznaju simptome anoreksije i bulimije i blagovremeno zatraže stručnu pomoć